روش‌های نوین تامین مالی در سال‌های اخیر به عنوان راهکارهای جایگزین و مکمل برای سیستم‌های تامین مالی سنتی ظهور کرده‌اند. این ابزارها با گسترش فناوری و تغییر در نیازهای کسب و کارها، به خصوص شرکت‌های کوچک و متوسط و استارت‌آپ‌ها، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده‌اند. مطابق آمارهای منتشر شده توسط شرکت فرابورس ایران، در سال 1402، 24 سکوی فعال تامین مالی جمعی توانستند بیش از 3600 میلیارد تومان سرمایه جمع‌آوری کرده و به تکمیل 332 طرح کمک نمایند. همچنین ابزارهایی مانند صکوک، اوراق رهنی و اوراق آتی نیز به عنوان جایگزین‌های مناسب برای روش‌های سنتی تامین مالی مورد توجه قرار گرفته‌اند که نیازمند توسعه زیرساخت‌های مناسب هستند.
مفهوم و اهمیت تامین مالی نوین
تامین مالی نوین به مجموعه روش‌ها و ابزارهایی اطلاق می‌شود که در دهه‌های اخیر برای تامین منابع مالی کسب و کارها، به ویژه شرکت‌های نوپا و استارت‌آپ‌ها، ظهور کرده‌اند. این ابزارها در پاسخ به محدودیت‌های روش‌های سنتی تامین مالی مانند وام‌های بانکی و انتشار سهام در بازارهای سرمایه شکل گرفته‌اند. تامین مالی نوین معمولاً با ویژگی‌هایی چون دسترسی آسان‌تر، فرآیندهای اداری کمتر، استفاده از فناوری‌های جدید، و تناسب بیشتر با نیازهای کسب و کارهای نوآور شناخته می‌شود. این روش‌ها برای شرکت‌هایی که در مراحل اولیه توسعه هستند و سابقه مالی طولانی ندارند، اهمیت ویژه‌ای دارند زیرا دسترسی به منابع مالی سنتی برای آنها اغلب دشوار است.
اهمیت روش‌های نوین تامین مالی را می‌توان در چند محور اصلی خلاصه کرد: اول، تسهیل فرآیند دسترسی به سرمایه برای کسب و کارهای کوچک و متوسط؛ دوم، امکان تامین مالی برای طرح‌های نوآورانه با ریسک بالا؛ سوم، کاهش وابستگی به سیستم بانکی سنتی؛ و چهارم، ایجاد ارتباط مستقیم‌تر بین سرمایه‌گذاران و کارآفرینان. این ویژگی‌ها باعث شده است که روش‌های نوین تامین مالی نقش مهمی در توسعه اکوسیستم کارآفرینی و نوآوری در کشورها ایفا کنند.
ابزارهای تامین مالی نوین
با پیشرفت تکنولوژی و تغییر در اکوسیستم کسب و کار، روش‌های نوینی برای تامین مالی ظهور کرده‌اند که می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود.
1- تامین مالی جمعی
تامین مالی جمعی یا کرادفاندینگ (Crowdfunding) روشی است که در آن شرکت‌ها یا افراد از طریق جمع‌آوری سرمایه‌های خرد از تعداد زیادی از افراد، منابع مالی مورد نیاز خود را تامین می‌کنند. این روش معمولاً از طریق پلتفرم‌های آنلاین یا سکوهای تامین مالی جمعی انجام می‌شود که نقش واسطه بین تامین‌کنندگان سرمایه و متقاضیان آن را ایفا می‌کنند. تامین مالی جمعی انواع مختلفی دارد که شامل تامین مالی مبتنی بر اهدا، تامین مالی مبتنی بر پاداش، تامین مالی مبتنی بر وام و تامین مالی مبتنی بر سهام می‌شود. هر کدام از این انواع، مکانیسم‌های متفاوتی برای جذب سرمایه و بازگشت آن به سرمایه‌گذاران دارند و برای انواع مختلفی از پروژه‌ها و کسب و کارها مناسب هستند.
تامین مالی جمعی، علاوه بر فراهم کردن منابع مالی، مزایای دیگری نیز برای کسب و کارها دارد. این روش امکان اعتبارسنجی ایده‌های تجاری، ایجاد جامعه‌ای از حامیان و مشتریان اولیه، و همچنین بازاریابی محصول یا خدمت را فراهم می‌کند. همچنین، تامین مالی جمعی می‌تواند به عنوان یک سیگنال مثبت برای سرمایه‌گذاران بزرگ‌تر عمل کند و زمینه را برای جذب سرمایه‌های بیشتر در مراحل بعدی فراهم نماید.
2- صکوک و اوراق اسلامی
صکوک به عنوان یکی از ابزارهای نوین تامین مالی اسلامی، جایگزینی برای اوراق قرضه متعارف است که با اصول و موازین شریعت اسلامی سازگاری دارد. صکوک اوراق بهاداری است که نشان‌دهنده مالکیت مشاع دارندگان آن در یک دارایی مشخص یا مجموعه‌ای از دارایی‌ها است. برخلاف اوراق قرضه که مبتنی بر قرض با بهره (ربا) است، صکوک بر مبنای قراردادهای اسلامی مانند اجاره، مرابحه، مشارکت، استصناع و غیره طراحی می‌شود. انواع مختلف صکوک بر اساس نوع قرارداد زیربنایی آن تعریف می‌شوند و هر کدام کاربردها و ویژگی‌های منحصر به فردی دارند.
صکوک می‌تواند برای تامین مالی پروژه‌های مختلف توسط دولت‌ها، شرکت‌های دولتی و خصوصی استفاده شود. این ابزار انعطاف‌پذیری زیادی دارد و می‌تواند برای تامین مالی طرح‌های زیرساختی، توسعه صنعتی، مسکن و سایر نیازهای تامین مالی بلندمدت و میان‌مدت مورد استفاده قرار گیرد. یکی از ویژگی‌های مهم صکوک، پشتوانه دارایی برای آن است که باعث می‌شود ریسک آن نسبت به سایر اوراق بهادار کمتر باشد.
3- اوراق رهنی و تامین مالی مبتنی بر دارایی
اوراق رهنی (Mortgage-Backed Securities یا MBS) نوعی اوراق بهادار با پشتوانه دارایی است که بر اساس وام‌های رهنی (مانند وام‌های مسکن) صادر می‌شود. در این روش، بانک‌ها یا مؤسسات مالی وام‌های رهنی خود را به صورت مجموعه‌ای از وام‌ها گردآوری کرده و آنها را به اوراق بهادار تبدیل می‌کنند که قابل خرید و فروش در بازار ثانویه است. دارندگان این اوراق، جریان‌های نقدی ناشی از بازپرداخت اصل و سود وام‌های رهنی را دریافت می‌کنند. اوراق رهنی به بانک‌ها و مؤسسات مالی امکان می‌دهد تا منابع مالی جدیدی برای اعطای وام‌های بیشتر جذب کنند و ریسک اعتباری خود را کاهش دهند.
4- اوراق آتی و مشتقات مالی
اوراق آتی (Futures Contracts) نوعی قرارداد استاندارد و دوطرفه است که در آن، طرفین متعهد می‌شوند تا کالای مشخصی را با قیمت معین در تاریخ مشخصی در آینده معامله کنند. این اوراق در بازارهای مالی سازمان‌یافته معامله می‌شوند و اغلب برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت کالاها، ارزها، اوراق بهادار و نرخ‌های بهره استفاده می‌شوند. اوراق آتی همچنین می‌توانند به عنوان ابزاری برای سرمایه‌گذاری و کسب سود از پیش‌بینی تغییرات قیمت در آینده مورد استفاده قرار گیرند.
اوراق آتی دارای ویژگی‌های مهمی مانند استاندارد بودن قراردادها، وجود اتاق پایاپای به عنوان طرف معامله هر دو طرف قرارداد، الزام به تودیع وجه تضمین، و امکان بستن موقعیت قبل از سررسید هستند. این ویژگی‌ها باعث می‌شود که اوراق آتی ابزاری کارآمد برای مدیریت ریسک و تامین مالی باشند. بسیاری از شرکت‌ها از اوراق آتی برای تثبیت هزینه‌های مواد اولیه خود در آینده استفاده می‌کنند و از این طریق، خود را در برابر نوسانات قیمت محافظت می‌نمایند.
5- شتابدهنده ها
شتابدهنده‌ها (Accelerators) سازمان‌هایی هستند که به کسب و کارهای نوپا کمک می‌کنند تا در مراحل اولیه رشد خود با سرعت بیشتری پیشرفت کنند. آنها معمولاً برنامه‌های کوتاه‌مدت (3 تا 6 ماه) ارائه می‌دهند که شامل مشاوره، آموزش، دسترسی به شبکه‌ای از متخصصان و سرمایه‌گذاران، و در برخی موارد تامین مالی اولیه در ازای درصدی از سهام شرکت است. شتابدهنده‌ها معمولاً رویکردی رقابتی دارند و استارت‌آپ‌ها را از طریق یک فرآیند گزینش انتخاب می‌کنند و در نهایت با برگزاری یک "روز نمایش" (Demo Day)، فرصتی برای استارت‌آپ‌ها فراهم می‌کنند تا ایده‌ها و محصولات خود را به سرمایه‌گذاران معرفی کنند.
شتابدهنده‌ها نقش مهمی در توسعه اکوسیستم استارت‌آپی ایفا می‌کنند. آنها با ارائه آموزش، منتورشیپ، و حمایت مالی اولیه، به کاهش نرخ شکست استارت‌آپ‌ها کمک می‌کنند. همچنین، آنها با فراهم کردن فضای کار اشتراکی، امکان تعامل و همکاری بین استارت‌آپ‌ها را افزایش می‌دهند و به شکل‌گیری جامعه‌ای از کارآفرینان کمک می‌کنند. شتابدهنده‌ها همچنین می‌توانند به استارت‌آپ‌ها در توسعه شبکه ارتباطی خود و دسترسی به سرمایه‌گذاران و مشتریان بالقوه کمک کنند.
6- سرمایه گذاری بذری
سرمایه‌گذاری بذری (Seed Investment) نوعی سرمایه‌گذاری در مراحل اولیه یک کسب و کار نوپا است که معمولاً پیش از سرمایه‌گذاری سری A انجام می‌شود. هدف از سرمایه‌گذاری بذری، تامین منابع مالی لازم برای راه‌اندازی کسب و کار، توسعه محصول اولیه، بازاریابی اولیه، و اثبات مفهوم (Proof of Concept) است. این نوع سرمایه‌گذاری معمولاً توسط فرشتگان کسب و کار (Angel Investors)، دوستان و خانواده، شتابدهنده‌ها، و صندوق‌های سرمایه‌گذاری بذری انجام می‌شود و مبلغ آن معمولاً کمتر از سرمایه‌گذاری‌های مراحل بعدی است.
سرمایه‌گذاری بذری نقش مهمی در چرخه عمر استارت‌آپ‌ها ایفا می‌کند. این نوع سرمایه‌گذاری به استارت‌آپ‌ها امکان می‌دهد تا ایده‌های خود را به محصول یا خدمت واقعی تبدیل کنند و مدل کسب و کار خود را آزمایش کنند. همچنین، سرمایه‌گذاری بذری می‌تواند به جذب استعدادها، توسعه فناوری، و ایجاد پایه مشتری اولیه کمک کند. موفقیت در جذب سرمایه بذری و استفاده مؤثر از آن، می‌تواند زمینه را برای جذب سرمایه‌های بزرگ‌تر در مراحل بعدی فراهم کند.
سخن پایانی
روش‌های نوین تامین مالی با تکیه بر فناوری و خلاقیت، تحولی اساسی در نظام مالی سنتی ایجاد کرده‌اند و راهکارهای متنوعی را در اختیار کسب و کارها، به‌ویژه استارت‌آپ‌ها و شرکت‌های نوپا قرار داده‌اند. از تامین مالی جمعی و صکوک تا اوراق رهنی و سرمایه‌گذاری بذری، این ابزارها نه‌تنها دسترسی به منابع مالی را تسهیل کرده‌اند، بلکه با کاهش وابستگی به سیستم‌های بانکی سنتی، انعطاف‌پذیری و کارایی بیشتری را برای کارآفرینان به ارمغان آورده‌اند. توسعه این روش‌ها مستلزم تقویت زیرساخت‌های حقوقی، مالی و فناورانه است تا بتوانند به‌عنوان موتور محرکه نوآوری و رشد اقتصادی عمل کنند. در دنیای امروز که تحولات سریع فناوری و اقتصادی، نیازمند راهکارهای مالی چابک و هوشمند است، بهره‌گیری از روش‌های نوین تامین مالی می‌تواند شکاف بین ایده و اجرا را پر کند و بستری پایدار برای توسعه کسب و کارها فراهم آورد.
